علی اکبر ملکی در روزگاران نه چندان دور در شهر سلطان‌آباد و روستاهای اطراف نه گوشی تلفن همراهی وجود داشت که جوانان پای شبکه‌های اجتماعی وقت شان را تلف کنند و نه تلویزیونی وجود داشت که بانوان در خانه پای بعضی سریال‌های تلویزیونی بنشینند. دربسیاری از خانه ها دارهای قالی برپا بودوپسران و دختران نوجوان و جوان در کارگاه های قالی بافی نقشه زندگی خودشان را در نقشه‌های زیبای قالی جست وجو می‌کردند و وقتی تارهای قالی را به هم گره می‌زدند گره از رویاهای خودشان در پایان قالی باز می‌کردند.قالی بافی از هنرهای اصیل و ارزشمندی است که سابقه ای طولانی در ایران دارد. این هنر اصیل با فرهنگ این مرز و بوم پیوندی ناگسستنی ایجاد کرده است با گذشت قرن ها این دستاورد ایرانی با فرهنگ خانواده ها عجین شده و امروزه جزئی از زندگی و فرهنگ جامعه ایران اسلامی به شمار می‌آید.به گزارش خراسان رضوی، قالی بافی تاثیر مهم و قابل توجهی از منظر اقتصادی و معیشتی براقتصاد خانواده می گذارد و جایگاه ویژه ای در اقتصادخانواده ها دارد.
اما امروزه این صنعت بومی با بی توجهی جوانان و نسل جدید مواجه شده وازسوی دیگر دستمزدها در این بخش آن قدر پایین است که جوانان رغبتی به مشاغلی نظیر قالی بافی ندارند و گرانی مواد اولیه ، نبود حمایت های بیمه ای و… دست به دست هم داده تا این صنعت کهن وگران مایه روبه افول رود.
فارغ التحصیلی بدون داشتن هنر
حیات بگم حسینی که یک دهه از عمر خودش را در سال‌های 54 تا 64 در پای دار قالی صرف کرده است به خراسان رضوی گفت: امروزه در سلطان آباد و روستاهای اطراف بسیاری از فرزندان در خانواده‌ها بدون آن که هنری بدانند مدرک گرا شده‌اند و بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه یا بعد از دیپلم در حالی که معمولا هنر خاصی نمی دانند به دنبال استخدامی و کار در بیرون از منزل هستند.
وی با بیان این که در آن دوره از دستمزد روزی سه تومان شروع کردم و در سال های آخر به روزی 120 تومان رسیده بودم که برای استاد کاری ام می‌دادند، افزود: بسیاری از دختران امروزی بر خلاف نسل گذشته که سحر خیز بودند و در فعالیت‌های کشاورزی، قالی بافی و هنرهای دستی مشغول کار بودند، تنبل شده اند.خانم حسینی افزود: وقتی که تا نزدیک ظهر بانوان خواب باشند عملا قالی بافی و بسیاری از فعالیت‌های دیگر تعطیل می‌شود و بسیاری از افراد برای به دست آوردن سلامت خودشان پول خرج می‌کنند تا سالم بمانند در حالی که در گذشته بانوان کار می‌کردند و درآمد داشتند.
دستمزد 15 هزار تومانی
خانم نیکخوی که این روزها مشغول قالی بافی است با بیان این که قالی بافی حال و روز خوبی ندارد، افزود: برای بافتن 40 رج قالی روزانه 15 هزار تومان دستمزد می‌گیریم.وی اضافه کرد: واسطه گران و خریداران قالی هیچ نرخ ثابتی برای قالی‌های تکمیل شده تعیین نمی‌کنند و به بعد از فروش قالی وعده می دهند و اگر قالی فروش خوبی داشته باشد شاید چند هزارتومانی بیشتر به ما دستمزد بدهند و گرنه قالی بافی هیچ سودی ندارد.
نیکخوی با اظهار این که از روی ناچاری و گاه برای سرگرمی مشغول قالی بافی هستیم، گفت: در صورتی که کار کشاورزی مانند تمیز کردن زعفران و کارگری در مزارع باشد برایمان بیشتر سود دارد در حالی که برای تکمیل یک قالی 6 متری که حدود یک ماه تا 40 روز زمان می‌برد معمولا 600 هزار تومان دستمزد می‌دهند.
نتیجه 27 سال قالی بافی، 220 میلیون ریال بدهی و ورشکستگی
عبدالرحمن سلطان‌آبادی که حدود 30 سال از عمر خودش را از دهه 50 تا سال 1380 در پای قالی و قالی بافی صرف کرده به خبرنگار خراسان رضوی گفت: در این سال‌ها بیش از 50 نفر در کارگاه های قالی من در حال قالی بافی بودند و هر دو ماه 10 قالی در اندازه‌های مختلف روانه بازار می‌کردیم. وی با بیان این که در آن دوران قالی بافی رونق خوبی داشت و در اقتصاد مردم نقش مهمی ایفا می کرد، افزود: با کسادی بازار خرید قالی و مشکلاتی که در صنعت قالی در سال 79 به وجود آمد، تمام سرمایه ام از دست رفت و 220 میلیون ریال بدهکار شدم.
سلطان‌آبادی با اظهار این که در حالی که بعد از سه دهه کار قالی بافی هیچ گونه بیمه‌ای نداشتم، مجبور شدم برای پرداخت بدهی ها تمام آب و زمین کشاورزی‌ام را بفروشم، بیان کرد: سال 82 عملا تمام دستگاه های قالی بافی را فروختم و با دنیای قالی بافی خداحافظی کردم.
وی با اشاره به این که به غیر از من افراد زیادی از قالی بافی متضرر شدند و اکثر قالی بافان کارگاه شان را تعطیل کردند، اضافه کرد: هم اکنون برای برخی افراد قالی بافی درآمد خوبی دارد ولی مردم کمتر استقبال می‌کنند.
وی افزود: اکثر بانوان هنرمند دیروز که دختران جوان بودند امروز ازدواج کرده‌اند، کمتر رغبت به کار قالی بافی دارند و تمایل دارند به کارهای زعفران و کشاورزی بپردازند.
فرش ایرانی متولی درست و حسابی ندارد
علی اکبر عسگری، رئیس اتحادیه فرش سبزوار در همین زمینه با بیان این که در گذشته در این شهرستان پنج هزار دار قالی برپا بوده است و در سال‌های 74 تا 78 حداقل دو کامیون قالی در روز از این شهرستان به شهرهای بزرگ ارسال می‌شد، اضافه کرد: روزگاری در روستای نوروزی و شهر مشکان امروزی 50 دستگاه قالی بافی داشتم که همه آن ها تعطیل شدند.
وی با بیان این که بارها در جلسات مختلف دیدار با مسئولان کشوری و وزیران از نبود سازمان و سامان دهی مناسب برای حمایت از قالی بافان انتقاد کرده‌ام، اضافه کرد: فرش ایرانی متولی درست و حسابی ندارد و سازمان و شرکتی برای حمایت از قالی بافان نیست.
قالی بافی تاریخ و هویت یک سرزمین است
وی با تاکید بر این که هنر قالی بافی باید اول از همه توسط خود قالی بافان به رسمیت شناخته شود و بدانند که هنر ارزنده‌ای دارند، افزود: هنر قالی بافی تاریخ و هویت یک سرزمین است.
وی با گلایه از نبود نظارت بر مسائل قالی بافی گفت: وقتی نظارت کافی وجود ندارد تقلب در کار ظاهر می‌شود و کیفیت کار پایین می آید.وی با اشاره به عضویت 12 هزار نفر در اتحادیه فرش و فعال بودن حدود هفت هزار نفر از قالی بافان خاطر نشان کرد: روزگاری برای این که یک طرح قالی را به سبزوار بیاورند 500 هزار تومان که معادل خرید سه منزل در آن روزگاران بود پرداخت می کردند.
عسگری با تاکید بر وجود هزار بافنده قالی و تحویل سه هزار متر قالی در ماه توسط بافندگان شهرستان خوشاب گفت: اکثر قالی بافان هم اکنون به صورت فصلی کار می‌کنند و بیشتر در زمستان‌ها فعال هستند.وی با اشاره به این که کار قالی بافان کاری سخت است و با پرداخت 20 سال بیمه بازنشسته خواهند شد، بیان کرد: در دیداری که با مسئولان کشوری داشتیم قرار شده از قالی بافان حمایت و بسته‌های حمایتی به این قشر زحمت کش تحویل شود.
وی با درخواست از قالی‌بافان برای ثبت نام بیمه و سامان دهی در سامانه وزارت صنعت گفت: افراد قالی باف می‌توانند با ارائه کد ملی و مشخصات شناسنامه‌ای خودشان برای بیمه و دریافت بسته‌های حمایتی ثبت نام کنند. دلایل رکود صنعت فرش سبزوار علی امید بخش، رئیس خانه صنعت، معدن و تجارت سبزوار در پاسخ به چرایی رکود قالی بافی در دیار سربداران گفت: یکی از مشکلات عمده قالی بافی دستمزد پایین بافندگان و استقبال نکردن قشر جوان از قالی بافی است.
وی یکی دیگر از مشکلات قالی بافی را حمایت نکردن قشر جوان ایرانی از خرید محصولات قالی بافان و استقبال از قالی‌های ماشینی بیان کرد و افزود: البته نباید فراموش کرد قیمت قالی‌های دست باف نسبت به ماشینی خیلی بیشتر است و بسیاری از خانواده‌ها توان خرید محصولات ایرانی را در این بخش ندارند.
وی از دیگر علل رکود صنعت قالی بافی را استقبال نکردن برخی از ایرانیان از قالی‌های کم کیفیت و ورود اجناس تقلبی به بازار بیان و تصریح کرد: وقتی نخ و خامه با جنس نامرغوب وارد بازار شود، قطعا کیفیت برخی از محصولات نیز افت می‌کند.امید بخش علت پایین ماندن دستمزدها به رغم قیمت فروش بالای قالی‌های سنتی و دست باف را واسطه‌ها دانست و خاطر نشان کرد: بیشترین سود قالی بافی نصیب واسطه‌ها و دلالان در این صنعت می‌شود و برای حل این مشکل پیشنهاد کردیم بافندگان خودشان با ایجاد شرکت‌های تعاونی و فروش و صادرات مستقیم محصولات حلقه واسطه‌ها را حذف یا کم کنند تا بیشترین سود نصیب شان شود.
وی درباره بیمه بافندگان فرش گفت: حدود 750 نفر از بیمه تامین اجتماعی در حال استفاده هستند و با جلساتی که با بافندگان داشتیم، آن ها برای بیمه شدن به دلیل بالا رفتن هزینه‌ها و دستمزد پایین‌شان با وجود حمایت‌های دولت کمتر رغبت به استفاده از بیمه دارند. بازهم واسطه ها آن چه واضح است این که سالیانه میلیون ها دلار درآمد از صادرات فرش نصیب صادر کنندگان و واسطه گران می‌شود اما برای بافندگان این فرش‌ها همانند تولیدات کشاورزی که بیشترین سود را واسطه گران بدون هیچ تلاش خاصی از آن خود می کنند به جز اندکی درآمد بهره دیگری عاید نمی شوددر صورتی که اگر به این هنر توجه شود اشتغال زایی بالایی در روستاها بدون سرمایه گذاری زیاد دارد.کلام آخر این که این هنر اصیل ایرانی فقط نیازمند توجه مسئولان، سازمان دهی و رفع مشکلات هنرمندان قالی باف است. /روزنامه خراسان
