حکیم حاج ملاهادی سبزواری متخلص به «اسرار» درخشان‌ترین چهره فلسفی ایران و در جهان اسلام، در قرن سیزدهم هجری و یکی از مشهورترین شارحان حکمت متعالیه به شمار می‌رود. بزرگترین فیلسوفی است که نقطه عطفی در فلسفه ایران به وجود آورده است.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، به‌مناسبت روز ملی گرامیداشت حکیم سبزواری به سراغ برگ‌هایی از زندگی حکیم حاج ملاهادی سبزواری از نگاه مردم و مسئولان می‌رویم. اندیشمندی بزرگ و عارفی برجسته که همانند ستاره‌ای نورانی بر فراز جهان از آسمان سبزوار در حال نورافشانی است.
حاج ملاهادی سبزواری، دانشمندی عارف و زاهد که رهبر معظم انقلاب در پیامی به کنگره بزرگداشت حکیم ملاهادی سبزواری در سال ۷۲ فرمودند: «خدای بزرگ را سپاس که دل‌های بیدار و قدرشناس شما مردان علم را به تجلیل از شخصیت حکیمی بلند مرتبه برانگیخت که دنیای پا در گل و گرفتار امروز، به شناخت انسان‌هایی چون او آزاده و سر در بلندای ملکوت بسی نیازمند است. مدح چنان خورشید سیرتانی، جز از صاحبان چشم‌های روشن و بصیرت‌های نافذ نمی‌شاید، که توانسته باشند حجاب پر زرق و برق علم بی‌عمل و فلسفه بی‌روح و ماده بی‌معنا را دیده و ترکیب بدیع اندیشه بلند، روان روشن، دل خاشع، ذوق لبریز و تن خاکسار را در کسانی چون حکیم فرزانه قرن سیزدهم، یعنی حاجی ملا هادی سبزواری تماشا کنند.»
آرامگاه حاج ملاهادی سبزواری که به‌نام آرامگاه اسرار شناخته شده می‌شود، در مرکز سبزوار و ضلع جنوبی میدان کارگر قرار دارد. با توجه به تخلص شعری او اسرار، بنای مزبور به آرامگاه اسرار نوشته شده است و این بنای تاریخی بنا به دلیل زیبایی بصری‌اش در سال ۱۳۵۵ خورشیدی، به ثبت ملی ایران درآمد.
آگاهی اندک عامه مردم از حکیم سبزواری
با ورود به محوطه بنای تاریخی و عبور از پله‌ها، وارد مقبره حکیم حاج ملاهادی سبزواری می‌شوم. جایی که در وسط گنبد قدیمی و هلالی ساختمان سنگ قبری از جنس مرمر با اشعاری زیبا بر روی سنگ در وسط قرار گرفته است. با ادای احترام و قرائت فاتحه‌ای در جوار این عارف بزرگ ایستاده‌ام که دانش‌آموزان دوم ابتدایی یکی از مدارس سبزوار به همراه معلمانشان برای آشنایی با این عارف وارسته قدم می‌گذارند.
معلمان مدرسه مختصری درباره حکیم سبزواری توضیح می‌دهند، اما شناخت کافی و وافی زیادی از این اندیشمند جهان اسلام ندارند و بعد از توضیح مختصری درباره زندگی حکیم سبزواری برای دانش‌آموزان و گرفتن چند عکس یادگاری به همراه آنها وارد محوطه این بنای تاریخی می‌شوند.
کمی بعدتر، بانویی به آرامگاه قدم می‌گذارد و در حال گرفتن عکس سلفی و یادگاری است که با او وارد گفت‌وگو می‌شوم.
صدیقه سبزواری در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه شناخت زیادی از حاج ملاهادی ندارد و تنها می‌داند، او عارف بزرگی است، گفت: حدود ۴ سال است که در سبزوار ساکن هستم و امروز در حال گذر از این مکان تاریخی که اکثر اوقات درب آن بسته است، با مشاهده درب باز وارد این مکان تاریخی شدم.
مشغول خواندن اشعار روی سنگ مزار حکیم سبزواری هستم. وی در سن ۷۷ سالگی و در سال ۱۸۷۲ میلادی، دیده از جهان فرو بست و یک سال پس از وفات او شخصی به‌نام میرزا یوسف مستوفی الممالک از رجال معروف دربار ناصرالدین شاه قاجار، آرامگاهی در زمین شخصی حاج ملاهادی بنا کرده است. اشعاری که از ساقی‌نامه حکیم سبزواری انتخاب شده و بر روی مزارش با خطی خوش نوشته است:
بسیاری از مردم مراجعه‌کننده برای زیارت تقریبا شناختی از حکیم سبزواری ندارند و تنها می‌دانند این مکان تاریخی است و عارفی برجسته در آنجا مدفون شده است و برخی نیز از سر کنجکاوی به این محل پای می‌گذارند.
زیر گنبد بقعه حکیم سبزواری برخی از قسمت‌ها گچ‌های سقف این بنای تاریخی به علت رطوبت و نم تخریب شده و نشان از بی‌توجهی برخی از مسئولان به این بنای تاریخی دارد.
به اطراف نگاه می‌کنم شاید کتابی از آثار حکیم سبزواری یا درخصوص زندگینامه او پیدا کنم، اما هیچ کتابی از آثار حکیم وجود ندارد و در کنجی بر روی قفسه‌ها کتاب‌های قرآن، صحیفه سجادیه و چند کتاب دعای کوچک و مهر و جانمازی قرار گرفته و در کنج دیگر آن شجر‌ه‌نامه حکیم سبزواری مانند برگ‌های درختی تنومند زیر شیشه به‌صورت قاب عکس بزرگ نوشته شده است. در کنار این مقبره، کتابخانه‌ای به‌نام «کتابخانه حاج ملاهادی سبزواری» وجود دارد که به امید یافتن کتاب‌های این حکیم اندیشمند، وارد آن می‌شوم.
وجود تنها ۱۷ عنوان از آثار حکیم سبزواری
معصومه فلاحی، رئیس کتابخانه‌های عمومی سبزوار، در گفت‌وکو با ایکنا، با بیان اینکه بسیاری از کتاب‌های حاج ملاهادی سبزواری امروزه به دلیل عدم استقبال مردمی و ناشناخته بودن او چاپ نمی‌شوند، تصریح کرد: در دهه ۸۰ و ۹۰ برای یافتن آثار حاج ملاهادی با بستگان، نوه‌ها و نسل‌های بعدی حکیم صحبتی داشتیم و قرار بود اگر آثاری دارند در اختیار نهاد کتابخانه‌ها قرار بدهند، اما به نتیجه‌ای نرسیده و خبری از آنها نشد.
وی با اشاره به اینکه از آن حکیم اندیشمند تنها اسم او و چند کتاب در این مکان به یادگار مانده است، بیان کرد: در کل کتابخانه‌های زیر مجموعه نهاد با تحقیقی که انجام دادیم، ۱۷ عنوان از آثار حکیم سبزواری از جمله منظومه آن عارف بزرگ و دیوان اشعارش موجود است.
فلاحی ادامه داد: از برنامه‌های بزرگداشت حکیم سبزواری در روز ملی این اندیشمند جهان اسلام در هشتم اسفندماه می‌توان به برپایی میز خدمت در جوار بارگاه حکیم سبزواری با معرفی آثار و کتب او، برپایی قصه‌گویی از زندگی حاج ملاهادی توسط مادران قصه‌گو و برپایی ایستگاه نقاشی برای کودکان اشاره کرد.
در ادامه این گزارش، به سراغ مسئولان می‌رویم تا چند کلامی از حاج ملاهادی سبزواری برایمان بگویند.
حجت‌الاسلام رمضانعلی ثباتی‌مقدم، مدیر سابق حوزه علمیه اهل‌البیت(ع) سبزوار، در رابطه با حکیم سبزواری، در گفت‌وگو با ایکنا، تصریح کرد: حکیم حاج ملاهادی سبزواری در دورانی به سر می‌برد که با تسلط به علوم دینی و فلسفی و قرار داشتن در اوج تقوا و زهد بزرگانی مانند آخوند خراسانی در محضر او برای یادگیری علم و دانش زانو زدند.
وی با اشاره به مرکزیت علمی سبزوار در آن دوران به دلیل وجود افرادی مانند حکیم سبزواری گفت: حاج ملاهادی مانند ستاره‌ای در جهان اسلام در آسمان سبزوار می‌درخشید و به لحاظ زهد و تقوا بی‌نظیر بود.
مدیر سابق حوزه علمیه اهل‌البیت(ع) سبزوار با اشاره به حکایت حضور ناصرالدین شاه در منزل حکیم سبزواری و در خواست خوردن از غذای حکیم که آن روز نان و دوغ بود، افزود: ناصرالدین شاه خطاب به حکیم سبزواری می‌گوید: «شما چگونه توانستید از دنیا بگذرید؟» و حکیم سبزواری در جواب شاه می‌گوید: «به همان راحتی که شما از آخرت گذشتید و به دنیا چسبیده‌اید.»
معرفی الگوهای بومی به‌جای الگوهای کاذب
وی در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان نسل امروز را با حکیم سبزواری و آثارش آشنا کرد تا بتوانند از سبک زندگی و علم و دانش آن عارف برجسته جهان بهره بگیرند، اظهار کرد: مفاخر ارزشمندی مانند حکیم سبزواری از مفاخر بزرگ سرزمین ما هستند و زمانی که ما کودکی بیش نبودیم به یاد دارم که برخی از بانوان برای شفای فرزندانشان جهت جلوگیری از خاک خوردن، مقداری از خاک ضریح قدیم او را به کام کودکانشان می‌کشیدند و شفا می‌گرفتند.
وی با پیشنهاد تهیه نمایشنامه و ساده کردن برخی از کتاب‌ها و نوشتن خاطرات زندگی حاج ملاهادی به زبان کودکان، اظهار کرد: باید به نسل امروز، بزرگان خودمان مانند حکیم سبزواری را معرفی کنیم تا سرمشق و الگو بگیرند به جای اینکه سراغ الگوهای کاذب بروند.
حکیم سبزواری؛ مهمترین و برجسته‌ترین فیلسوف
سیدمحمدکاظم علوی، عضو هیئت علمی گروه فلسفه و حکمت اسلامی و رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری، در گفت‌وگو با ایکنا، با بیان اینکه حکیم حاج ملاهادی سبزواری متخلص به «اسرار» درخشان‌ترین چهره فلسفی ایران در قرن سیزدهم هجری و یکی از بزرگترین شارحان حکمت متعالیه و فیلسوفی بزرگ جهان است، گفت: به گفته وزیر مختار فرانسه حکیم سبزواری مهمترین و برجسته‌ترین فیلسوف است و از نگاه علامه اقبال لاهوری حکیم حاج ملاهادی سبزواری بزرگترین فیلسوفی است که نقطه عطفی در فلسفه ایران به وجود آورده است.
این مدرس دانشگاه حکیم سبزواری ادامه داد: بی‌شک آثار وی در فهم حکمت صدرایی و نوشته‌های فیلسوفان پس از او تاثیر بسزایی داشته و منظومه حاج ملاهادی سبزواری، یک دایرة‌المعارف کامل فلسفی است که به‌طور دقیق، عمیق و منسجم حکمت متعالیه را ارائه می‌کند، بسیاری از حکما و علمایی که بعد از حکیم سبزواری آمده‌اند، با توجه به اینکه می‌دیدند این اثر(شرح منظومه)، کتاب کاملی است، تنها به نوشتن شرح و تعلیقه بر این کتاب اکتفا کردند، به‌طوری که حدود ۴۰ شرح و تعلیقه بر کتاب شرح منظومه نوشته شده است.
وی بیان کرد: شرح منظومه جزء کتب آموزشی حوزه و دانشگاه بوده و در چند دهه اخیر با تالیف کتاب «نهایه الحکمه و بدایه الحکمه» توسط علامه طباطبایی(ره) در برنامه درسی دانشگاهی گنجانده شده است و این امر به سبب این بود که کتاب‌های علامه طباطبایی جدیدتر و تا حدی ساده‌تر بودند و البته هم اکنون شرح منظومه جزء کتب درسی حوزه‌های علمیه و برخی از دانشگاه‌های کشور، از جمله دانشگاه حکیم سبزواری است.
اقداماتی برای معرفی حکیم سبزواری
عضو هیئت علمی گروه فلسفه و حکمت اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری در پاسخ به اینکه چه اقداماتی برای معرفی حکیم سبزواری در زادگاه او انجام شده است، تصریح کرد: از مهمترین اقدامات می‌توان به برگزاری کنگره بین‌المللی بزرگداشت حکیم سبزواری در سال ۷۲ در سبزوار و بعد از آن نامگذاری روز ملی حکیم سبزواری در هشتم اسفند در سال‌های اخیر و ثبت در تقویم کشوری و همچنین برگزاری هفت همایش بزرگداشت و گرامیداشت ملی او در دانشگاه حکیم سبزواری، اشاره کرد.
علوی از مهمترین اقدامات انجام شده دیگر در رابطه با گرامیداشت و معرفی حکیم حاج ملاهادی سبزواری تغییر نام دانشگاه تریبت معلم سابق سبزوار به حکیم سبزواری در گذشته اشاره کرد و گفت: به‌دنبال اخذ مجوز رشته دکترای فلسفه و حکمت در کنار رشته‌های کارشناسی و کارشناسی‌ارشد این رشته در دانشگاه حکیم سبزواری هستیم، اما به دلیل سیاست انقباضی وزارت علوم در گسترش رشته‌های دانشگاهی تاکنون موفق نبوده‌ایم.
وی همچنین با اشاره به برگزاری هشتمین همایش ملی بزرگداشت و گرامیداشت حکیم سبزواری در هشتم اسفندماه که به مدت دو سال به دلیل شیوع ویروس کرونا، در این دانشگاه متوقف شده بود، گفت: از برنامه‌های مهم این روز به حضور میهمانان مهم کشوری و حضور اساتید علمی و برجسته دانشگاهی در رشته فلسفه و علوم انسانی می‌توان اشاره کرد.
تلاش دولت در بستر سرمایه‌گذاری برای معرفی حکیم سبزواری
این مدرس دانشگاه حکیم سبزواری در پاسخ به اینکه چگونه می‌توان به زبان ساده حکیم سبزواری را به نسل امروز معرفی کرد، افزود: استفاده از فیلم و نوشتن نمایشنامه یکی از بهترین روش‌هاست، اما تهیه فیلم و سریال، برای مفاخر ملی نیاز به هزینه مالی و توجه دولت برای سرمایه‌گذاری دارد.
رئیس دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه حکیم سبزواری همچنین به نوشتن حکایت‌های کوتاه از زندگی او به زبان ساده مانند حضورش به عنوان خادم در اصفهان در حالی که کتاب‌هایش در همان حوزه در حال تدریس بودند و همچنین دیدارش با ناصرالدین شاه و نوشتن حکایت‌هایی ساده از زهد و تقوایش اشاره می‌کند.
علومی در پاسخ به چرایی منتشر نشدن آثار حکیم سبزواری در روزگار امروز، اظهار کرد: شرح منظومه حکیم سبزواری که از مهمترین آثار وی به‌شمار می‌رود، به دلیل تدریس در دانشگاه و ۳۰ شرح مختلفی که بر آن نگاشته و همچنین برخی به زبان ساده‌تر نوشته شده، در حال چاپ و انتشار است، اما برخی دیگر از آثار او به دلیل تجاری شدن نشر و انتشار کتاب‌ها توسط برخی از ناشران، رغبتی برای چاپ کتب قدیم و نسخ بزرگان ندارند و برخی از ناشران نیز بیشتر تمایل به چاپ کتاب‌های کنکور، تست‌زنی و روانشناسی که خریدار بیشتری دارند.
آنچه که به خوبی واضح و روشن است، نسل امروز ما به معرفی آثار و اندیشه‌های بزرگانی مانند حکیم حاج ملاهادی سبزواری و سبک زندگی او در ساده زیستی، تقوا، تلاش، کوشش در کنار تحصیل و تدریس که با کشاورزی و زراعت، بخشی از درآمد خود را صرف طلاب و شاگردان حوزه علمیه‌اش می‌کرد، بی‌نهایت نیازمند است.
اگر از معرفی بزرگانی مانند حکیم سبزواری غفلت کنیم نوجوانان و جوانان امروز ما به سمت سلبریتی‌هایی می‌روند که بعضا شناختی از علوم و دانش اسلامی ندارند و برخی سواد و دانششان به اندازه یک بند انگشت است.
